Categories
Column Het Filosofisch Diner

Hoe filosofen keuzes maken

Gisteren moest een Filosofisch Diner plaatsvinden. Het mocht helaas niet zo zijn; door een gebrek aan aanmeldingen zag ik me gedwongen de avond af te blazen. Ik troost mezelf met de gedachte dat het pas de tweede keer in vijf jaar tijd is; en dat men sinds twee weken met zo’n inhaalslag bezig is van alles wat er niet kon op cultureel gebied het afgelopen jaar, dat er een totale verzadiging plaatsvindt.

In elk geval was het jammer, maar ik blijf altijd een filosoof, dus het was ook interessant. Ik zag mezelf geplaatst voor een keuze – wel of niet laten doorgaan – waarvan de uitkomst hoe dan ook onbevredigend zou zijn. Hoe maak je zo’n keuze? Welke factoren wegen mee? Wiens belangen spelen er mee? En kun je voorzien welke gevolgen je keuze zal hebben?

Al schrijvend vind ik mezelf weer in de collegebanken waar talloze filosofen en gedachtenexperimenten de revue passeren die ieder op eigen wijze laten zien hoe we keuzes maken  Frappant genoeg zegt dat gelijk ook veel over de afstand tussen academische filosofie en alledaagse werkelijkheid. Die afstand is namelijk precies wat je nodig hebt om de ‘ideale’ weloverwogen keuze te maken; in the heat of the moment gaat dat proces veel intuïtiever en mogelijk helemaal niet op de juiste gronden. Zie het filmpje hieronder waarin het fameuze ‘trolleyprobleem’ op de hak wordt genomen (en bekijk daarna de hele serie The Good Place, die bijzonder geestig én filosofisch is).

Precies zo kon ik de gevolgen van mijn keuze eerder deze week ook niet goed overzien. Het is pas nu, met enige afstand in tijd, dat ik vermoed er goed aan te hebben gedaan het diner te annuleren. Ik heb er in elk geval vrede mee – en ik heb er zelfs een blog aan kunnen wijden!

Het Filosofisch Diner –  Vrouwen in de filosofie 2 met Nathanja van den Heuvel wordt in 2022 opnieuw ingepland. De kaartverkoop zal binnenkort opnieuw van start gaan.

Categories
Wijntip

Autocarro Nr 38, Herdade do Portocarro

Zoals je vergeten groenten hebt, bestaan er in zekere zin ook ‘vergeten druiven’. Vaak gaat het dan om lokale druivensoorten die bij de geschiedenis van een specifieke regio horen. Even vaak gaat het om druiven die wat lastiger te verbouwen zijn, omdat ze meer verzorging vragen of gevoeliger zijn voor ziektes. Dan kan het voor wijnboeren aantrekkelijker zijn om druivenrassen te verbouwen die gekweekt zijn om beter voor zichzelf te kunnen zorgen.

Galega Dourado zegt je dus waarschijnlijk niks. Sterker nog, het zei mij ook niks voordat ik een wijn dronk die ervan gemaakt wordt. Ten zuiden van Lissabon zijn enkele biologische wijngaarden waar deze druif opnieuw wordt aangeplant, om hem aan de klauwen van de vergetelheid te ontrukken. Gelukkig.

Want gezamenlijk met de Arinto (niet vergeten, maar buiten Portugal toch weinig bekend) maakt dit oude druifje een heerlijke wijn die een mooie strogele kleur heeft en zuiver en sappig van dronk is, met lichte mineralen, rijpe peer en een vleugje citrusschil (beetje zuur, beetje bitter).

Autocarro Nr 38, Herdade do Portocarro, Setúbal 2019 (bio-dynamisch).
Verkrijgbaar bij The Wine Spot.

Categories
Leestip

Edmund de Waal, De haas met de ogen van barnsteen

Hoe kan een familiegeschiedenis samenvallen met de grote politieke en culturele ontwikkelingen van de negentiende en twintigste eeuw? Edmund de Waal, nazaat van de beroemde bankiersfamilie Ephrussi, beschrijft in De haas met de ogen van barnsteen het wel en wee van zijn voorvaderen. Door hun nauwe vervlechting met verschillende elites stonden zij telkens dichtbij sleutelmomenten in een periode van culturele bloei, maar ook onstuitbare jodenhaat.

De Waal beziet dit door het perspectief van een erfstuk: een vitrine met netsukes, kleine Japanse gebeeldhouwde gordelknopen. Hij volgt de wereldreis die deze verzameling aflegde van erfgenaam op erfgenaam en schetst daarmee een intiem beeld van de setting waarin zijn familie leefde én hoe de geschiedenis zich aan hen ontvouwde.

Maar de werkelijke kracht van het boek is dat de netsukes als metafoor dienen. Voor hoe we verhalen kunnen vertellen, wat onze plaats is in de geschiedenis en hoe het geheugen werkt. “Iets kwijtraken kan soms ook de ruimte scheppen om in te leven” stelt De Waal betekenisvol tegen het einde van zijn boek. Daarmee doelt hij er niet alleen op dat we niet teveel aan het materiële moeten hechten; maar ook dat het in de geschiedenis soms beter voor ons mentale welzijn om dingen te vergeten. 

Edmund de Waal, De haas met de ogen van barnsteen – een verborgen erfenis. De Bezige Bij.

 

Categories
Het Filosofisch Diner Leestip

Hoe vrouwen de filosofie verrijken

Een tweeluik over vrouwen in de filosofie startte afgelopen woensdag met een Filosofisch Diner over drie vrouwelijke denkers van enkele honderden jaren geleden. Joyce Pijnenburg was in hun teksten gedoken en zorgde voor de eerst Nederlandse vertaling daarvan.

Uit die teksten, vaak poëtisch of literair, spreken opvattingen die vergelijkbaar zijn met die van het hedendaagse feminisme. Ze gaan uit van door mannen opgelegde tegenpolen (rationeel – irrationeel, beheerst – onbeheerst, ) die zouden kunnen worden toegeschreven aan het onderscheid tussen man en vrouw. Bekend verhaal, nietwaar?

Niet alleen liet Joyce aan de hand van deze teksten zien dat vrouwen al veel eerder ‘hun mannetje stonden’, door op vaak scherpe wijze bloot te leggen dat mannen zich doorgaans zelf schuldig maken aan wat ze vrouwen verwijten. Ook pleitte ze voor een meer holistisch filosofie – een denken waarin rationaliteit niet onverenigbaar is met het irrationele; waarin naast het louter cerebrale ook het liefdevolle en lustvolle een plaats heeft.

Wat volgde was een levendige discussie over liefde, lust en lichamelijkheid in de filosofie, maar ook de vraag of de term feminisme de tegenwoordige emancipatiestrijd nog wel dekt. En daarmee was de brug geslagen naar het tweede deel over vrouwen in de filosofie, dat op 6 oktober plaatsvindt. Dus wil je antwoorden (of meer vragen), schuif dan aan!

Joyce Pijnenburg, Pen, bed en habijt – Drie vrouwen over gender, seks en redelijkheid. ISVW Uitgevers. Verschijnt eind september.

Categories
Leestip

Philipp Blom, Alleen de wolken

In tijden van crisis gebeurt het al snel dat je je in eerdere eerdere tijden van crisis verdiept. Wellicht om er troost uit te putten? Het was toen ook niet makkelijk en toch sloeg men zich er doorheen? Ik weet het niet, maar in elk geval ging ik in hoog tempo en met een beklemmend gevoel van herkenning door Philipp Bloms boek Alleen de wolken heen.

Daarin wroet hij in de jaren tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog en reconstrueert hij op prachtige wijze twee decennia van voortdurende crisis. De kunst en cultuur van die periode vormen het kader van waaruit hij alle grote ontwikkelingen in het westen duidt – van technologische stroomversnellingen tot aanzwellend antisemitisme en de opkomst van het nazisme.

Elk hoofdstuk beschrijft een jaar en zoomt in op een specifieke geschiedenis, zodat het hele boek leest als een prachtige mozaïek van het Interbellum. Kleine gebeurtenissen worden minutieus in grotere kaders geplaatst en telkens maakt Blom sprongen in de tijd om de afzonderlijke verhalen te binden. 

De grootste verdienste is dat het boek uiteraard eindigt met de opmaat van de Tweede Wereldoorlog, zonder dat Blom het daarheen schrijft. Het is ondankbaar maar verleidelijk om de jaren twintig en dertig te reduceren tot wat alleen maar kon uitmonden in de Holocaust; Blom weerstaat die verleiding. En dat is waar de beklemming opduikt; het zijn de herkenbare geschiedenissen van mensen in crisistijd die niet weten wat hen te wachten staat. Je betrekt het als vanzelf op de huidige tijd en vraagt je af: wat staat ons nog te wachten? 

Philip Blom, Alleen de wolken – Cultuur en crisis in het westen 1918-1938. De Bezige Bij.

 

Categories
Eettip

Helende soep van paprika met kikkerewten

Mijn geliefde moest laatst onder het mes, dus was het aan mij om na (een goede) afloop om voor hem te zorgen. ‘Zorgen voor’ vertaalt zich bij mij nogal snel in ‘koken voor’. Uit welke overtuiging dat precies voorkomt, weet ik niet. Er zal iets klassiek moederlijks in schuilen, vanuit de gedachte dat goed en gezond eten het herstel bevordert.

Maar het heeft zeker ook een therapeutisch gehalte. Voorafgaand aan de operatie maakte ik me vooral zorgen. Over hoe die zou gaan, of die een goed resultaat zou hebben en vooral hoe lang en hoe erg mijn vriend zou veranderen in een patiënt. Zorgen maken echter impliceert al dat het de zorgen eerder verergert dan wegneemt. Je neemt ze niet weg, maar creëert juist nieuwe zorgen. Je blijft er druk mee, het gaat rond in je hoofd en precies daardoor verslapt je aandacht voor jezelf en je omgeving. Bovendien is het op jezelf gericht: jij bent degene die de zorgen draagt (en daar mogelijk zelfs anderen mee belast). Lekker eten koken is niet bepaald de eerste prioriteit.

Zorgen voor of verzorgen draagt veel meer een oplossing van zorgen in zich. Hier is sprake van een praktijk waarin je de zorgen van een ander verlicht, waarbij je (als je het juist aanpakt) die zorgen zelf kunt dragen zonder zelf zorg van een ander nodig te hebben. Het zorgen voor of verzorgen is gericht op herstel, in plaats van uit te gaan van een verslechtering, zoals bij zorgen maken het geval is.

Na het goede verloop van de operatie draaide dan ook het zorgen maken als een windvaan richting zorgen voor, zodat ik opeens weer in staat was om leuke en nuttige dingen met aandacht te doen. Gezonde soep maken bijvoorbeeld, want dat kan een herstellende goed gebruiken. In dit geval met paprika, kikkererwten en basilicum. Soep met liefde, zacht van smaak, licht te verteren en eenvoudig, maar leuk, om te maken. Een beterschapskaart in vloeibare vorm.

Categories
Het Filosofisch Diner

Van doemdenken naar doendenken

Het klimaat verandert, de poolkappen smelten, diersoorten sterven uit, tropische regenwouden branden af. Het zijn geen vrolijke berichten die we dagelijks lezen in de krant, die los van boosheid, verdriet of zorg ook de vraag oproepen: ‘wat kan ik daar nou eigenlijk aan doen?’ Met die vraag opende Henk Oosterling afgelopen woensdag zijn pleidooi voor een eco-emancipatie en het antwoord liet hij er vrij snel op volgen: veel meer dan je denkt.

De crux zit hem er volgens Oosterling in dat we de wereld om ons heen vanuit een diep verankerd lineair, pyramidaal perspectief bekijken. Daarin gaat macht maar twee kanten op (top-down of bottom-up) en worden veranderingen teweeggebracht in hiërarchische ketens. Zo bezien maakt het dus niets uit voor het klimaat of ik meer of minder vlees eet, of de auto een dag laat staan. Dat leidt vanzelf tot doemdenken en apathie.

Veel beter is het om een nieuwe blik op de wereld te werpen, en deze als een circulair netwerk te beschouwen. Daarin zijn verschillende handelingsniveaus (het persoonlijke, het maatschappelijke middenveld, die van hogere politieke en financiële macht en de gehele wereld) integraal met elkaar verbonden. Zo bezien werkt dus alles wat je als persoon doet door op andere niveaus. Net zo goed als politieke beslissingen ook uitwerking hebben op handelingen in ons dagelijks leven.

Is dat de geheime sleutel om de deur naar de oplossingen van de gehele klimaatproblematiek open te zetten? Helaas niet. Maar er ligt wel een vruchtbare bodem in Oosterlings denkwijze en met name, zoals hij in de loop van de avond meerdere malen onderstreepte, een hele duidelijke praktische oproep: doe er wat aan! Zet een eerste stap en blijf vervolgens lopen.

Categories
Wijntip

I Versi Bianco, Fondo Antico

Bij een goede pasta is het eigenlijk de truc om met minimale middelen een zo fijn mogelijk gerecht neer te zetten. Zeker op de warmere zomerdagen, als het leven wat vertraagt en er weinig nodig is om tevreden mee te zijn. Hoe eenvoudiger, hoe beter. En dat geldt soms ook voor wijn.

In elk geval geldt het voor deze Siciliaan, die van de autochtone druivenrassen grillo, inzolia en grecanico wordt gemaakt (ook hier gaat de pastavergelijking op: gebruik bij voorkeur lokale ingrediënten). De wijn heeft weinig pretenties. Hij is licht van kleur, fris van smaak en soepel van dronk. De vulkanische bodem van het eiland proef je erin terug, net als het bitter en zuur uit de schil van een limoen. Valt er nog iets aan te verbeteren? Nou, vooruit: hij is pas compleet als je er ook nog een dampende pasta met sardines bij eet.

Fondo Antico, I Versi Bianco, Sicilië 2019.
Verkrijgbaar bij Wijnkoperij Europa.

Categories
Leestip

Henk Oosterling, Verzet in ecopanische tijden

We voelen ons vaak machteloos tegenover de enorme impact en alomvattendheid van de klimaatcrisis. Heeft het dan nog wel zin om in actie te komen? Oosterling meent van wel, maar dan alleen als we besluiten de bakens werkelijk te verzetten en ons denken over maatschappij en macht op een nieuwe manier vorm te geven.

Zijn analyse van deze ecopanische tijden graaft diep in de fundamenten van het huidige discours. Daarin stapelen de paradoxen zich op – zo zijn we verslaafd aan technologie die ons een gevoel van vrijheid geeft – tot het punt dat we ons bestaan en handelen niet meer kunnen duiden. Tijd dus voor een nieuw discours.

In hoog tempo, maar met veel oog voor detail en nuance, zet Oosterling uiteen hoe we ons in dat nieuwe discours kunnen verzetten om tot een duurzamere omgang met de wereld te komen. Heel kort samengevat moeten we overgaan van doemdenken naar doendenken – deelname aan een netwerkdiscours waarin belangen op verschillende niveaus (van persoonlijk tot gemeenschappelijk en wereldomvattend) verdedigd kunnen worden. 

Oosterling bouwt een complex raamwerk van wijd uitgesponnen gedachten met brede aanknopingspunten, dat diep geworteld is in de kritische (post-)moderne filosofie. Nietzsche, Sartre, Foucault, Adorno, Arendt, alle grote namen komen langs en worden aaneengeregen tot een diepgravende theorie die een vertrekpunt geeft in de praktijk van het menselijk handelen. En daarmee een aanzet om de klimaatproblemen op nieuwe wijze aan te pakken. 

Tijdens het eerstvolgende Filosofische Diner op 4 augustus heb je de kans om met Henk Oosterling in gesprek te gaan over zijn boek.

Henk Oosterling, Verzet in ecopanische tijden – Van ego-emancipatie naar eco-emancipatie. Uitgeverij Lontano.

 

Categories
Eettip

Panna cotta met aardbeien

Vorige week spraken we tijdens Het Filosofisch Diner over de vraag hoe je de wereld meer als een kunstenaar kunt waarnemen. Niet vanuit zuivere rationaliteit, met een gerichtheid op nut en wat wat direct aan de oppervlakte lijkt te liggen, maar meer vanuit intuïtie en gevoel. Door die houding te oefenen, stel je jezelf open voor het onverwachte, ook (of misschien wel juist) in een meer alledaagse omgeving.

Het gaat daarbij volgens mij ook om het vinden van een zeker evenwicht. Fraai als het kan zijn om je te verwonderen, om iets als met nieuwe ogen te bekijken, als je je hele leven zo moet doorlopen wordt zelfs de simpelste boodschap of fietstocht een onderneming van jewelste. Daarmee chargeer ik, maar het vergt echt voortdurend tijd en aandacht om te beseffen met welke blik je de wereld wilt en kunt bekijken. Welke houding past. Dat schuurt al aardig tegen de aristoteliaanse deugdethiek aan…

Simpel voorbeeldje daarom: als je panna cotta maakt, is het zaak om heel pragmatisch te zijn. Het gaat om een uiterst gevoelige samenhang tussen de ingrediënten (room, suiker, gelatine of een vegetarisch alternatief, zoals agar-agar) die bepalen of het dessert fluwelig, romig en goed op smaak, dan wel rubberig en flauw of mierzoet wordt. In al zijn eenvoud is het een dessert dat veel aandacht vraagt om het werkelijk subliem te maken.

En juist als je die sublieme ervaring wilt beleven tijdens het eten, moet je elke gedachte aan de receptuur overboord gooien. Niet denken over verhoudingen en chemische verbindingen, maar je laten verrassen door de wonderlijke heerlijkheid die slechts een handvol ingrediënten teweeg kunnen brengen.