Author: Casper

Denk aan de stad of het dorp en er komt een bepaald beeld naar voren. Een romantisch verlangen naar een rustige idylle waar men nog dicht bij de natuur staat, of misschien juist een neerbuigendheid dat het ‘daar’ zo is achtergebleven. De afkeer van een hectisch en vol bestaan met weinig oog voor de ander, of droom van een rijk leven waarin de wereld binnen handbereik is. Die beelden kunnen prima naast elkaar bestaan.

Wouter Mensink onderzocht dergelijke beelden uit eigen ervaringen en in culturele uitingen ervan, van Dolly Partons gestileerde plattelandsidylle Dollywood tot Nick Caves bijbelse ballade Tupelo over de roots van Elvis Presley. Die deelde hij tijdens Het Filosofisch Diner, waarbij hij benadrukte dat het niet van belang is om de beelden op waarheid te onderzoeken. Waar het om gaat, zo zei hij, is dat beelden van en over stad en platteland aan de lopende band worden gevormd. We kunnen ons er beter bewust van zijn hoe en waar die beelden tot stand komen, wie ze maakt en ze eventueel aanvullen met andere of nieuwe beelden.

Dat leidde aan tafel tot mooie gesprekken over herinneringen aan opgroeien in een dorp en het verlangen om naar de stad te vertrekken. Maar ook over de vraag welke omgeving meer vrijheid biedt: de anonimiteit van de stad of de rust van het platteland? Daaronder smeulde het vuur van mogelijke polarisatie: teveel denken in tegenstellingen leidt ertoe dat gesprekken niet meer over de inhoud gaan, maar alleen over (vermeende) verschillen en de relatie tussen twee deelnemers aan een gesprek.

Maar dat kunnen we juist tegengaan, bepleitte Mensink, door bewustwording van de genoemde beeldvorming. En door in nieuwe beelden te zoeken naar gemeenschappelijke grond: als je stad en dorp naast elkaar legt, kun je ook overlap zien en ontstaan nieuwe verhalen die juist over verbinding gaan in plaats van over verschil.

Als het om kunst gaat, vinden we het de normaalste zaak van de wereld om die in genres in te delen. Deze categorieën geven houvast. Enerzijds scheppen ze verwachtingen bij het publiek. Wie naar een tentoonstelling van impressionistische kunst gaat, verwacht geen klassieke landschapjes met Ruysdael-luchten. Anderzijds geven ze de kunstenaar een kader om diens werk binnen te duiden, zonder de verplichting te scheppen dat de kunstenaar zich altijd aan die kaders bindt.

Genres zijn, zeker met de opkomst van moderne kunsten, zo divers geworden als de kunst zelf. Sommige raken in onbruik, nieuwe genres komen op en maken verfijnder onderscheid op basis van specifieke kenmerken. De kenner weet precies waarin speed-, trash-, doom- en deathmetal van elkaar verschillen.

Filosoof Alex Thinius haalde tijdens Het Filosofisch Diner een aardig gedachte-experiment uit. Wat als we gender op vergelijkbare wijze benaderen? De gangbare wijze om over gender te denken (in termen van man of vrouw) is alsof je in de literatuur probeert om krampachtig alle proza onder ofwel de roman ofwel het korte verhaal te scharen, volgens Thinius.

Dat terwijl gender net zo goed als het kunstzinnige genre het resultaat is van het spanningsveld tussen maatschappelijke verwachtingen en individuele expressie. We worden door onze omgeving tot een bepaald gender gemaakt, maar hebben ook de vrijheid om ons zelf te ontwerpen. Als het goed is, althans. Binnen het huidige discours worden we slechts tot man of vrouw gemaakt en is de verwachting dat iemands gender samenvalt met de fysiologisch bepaalde sekse. Wie een plan trekt dat daarvan afwijkt, kan in grote delen van de wereld op morele afkeuring rekenen of moet zelfs vrezen voor juridische gevolgen.

Een prikkelende gedachte dus, om de vraag hoe gender tot stand komt op die manier te benaderen. Dat de vraag daarmee niet vanzelf makkelijker wordt, werd tijdens het diner duidelijk. Het man-vrouw-denken zit diep ingesleten. Toch biedt dit perspectief de mogelijkheid om vanuit kaders die breed bekend zijn verder te denken over de categorisering van gender zonder de bestaande normen gelijk te verwerpen.