Tag: filosofie

Hoe kan een familiegeschiedenis samenvallen met de grote politieke en culturele ontwikkelingen van de negentiende en twintigste eeuw? Edmund de Waal, nazaat van de beroemde bankiersfamilie Ephrussi, beschrijft in De haas met de ogen van barnsteen het wel en wee van zijn voorvaderen. Door hun nauwe vervlechting met verschillende elites stonden zij telkens dichtbij sleutelmomenten in een periode van culturele bloei, maar ook onstuitbare jodenhaat.

De Waal beziet dit door het perspectief van een erfstuk: een vitrine met netsukes, kleine Japanse gebeeldhouwde gordelknopen. Hij volgt de wereldreis die deze verzameling aflegde van erfgenaam op erfgenaam en schetst daarmee een intiem beeld van de setting waarin zijn familie leefde én hoe de geschiedenis zich aan hen ontvouwde.

Maar de werkelijke kracht van het boek is dat de netsukes als metafoor dienen. Voor hoe we verhalen kunnen vertellen, wat onze plaats is in de geschiedenis en hoe het geheugen werkt. “Iets kwijtraken kan soms ook de ruimte scheppen om in te leven” stelt De Waal betekenisvol tegen het einde van zijn boek. Daarmee doelt hij er niet alleen op dat we niet teveel aan het materiële moeten hechten; maar ook dat het in de geschiedenis soms beter voor ons mentale welzijn om dingen te vergeten. 

Edmund de Waal, De haas met de ogen van barnsteen – een verborgen erfenis. De Bezige Bij.

In tijden van crisis gebeurt het al snel dat je je in eerdere eerdere tijden van crisis verdiept. Wellicht om er troost uit te putten? Het was toen ook niet makkelijk en toch sloeg men zich er doorheen? Ik weet het niet, maar in elk geval ging ik in hoog tempo en met een beklemmend gevoel van herkenning door Philipp Bloms boek Alleen de wolken heen.

Daarin wroet hij in de jaren tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog en reconstrueert hij op prachtige wijze twee decennia van voortdurende crisis. De kunst en cultuur van die periode vormen het kader van waaruit hij alle grote ontwikkelingen in het westen duidt – van technologische stroomversnellingen tot aanzwellend antisemitisme en de opkomst van het nazisme.

Elk hoofdstuk beschrijft een jaar en zoomt in op een specifieke geschiedenis, zodat het hele boek leest als een prachtige mozaïek van het Interbellum. Kleine gebeurtenissen worden minutieus in grotere kaders geplaatst en telkens maakt Blom sprongen in de tijd om de afzonderlijke verhalen te binden. 

De grootste verdienste is dat het boek uiteraard eindigt met de opmaat van de Tweede Wereldoorlog, zonder dat Blom het daarheen schrijft. Het is ondankbaar maar verleidelijk om de jaren twintig en dertig te reduceren tot wat alleen maar kon uitmonden in de Holocaust; Blom weerstaat die verleiding. En dat is waar de beklemming opduikt; het zijn de herkenbare geschiedenissen van mensen in crisistijd die niet weten wat hen te wachten staat. Je betrekt het als vanzelf op de huidige tijd en vraagt je af: wat staat ons nog te wachten? 

Philip Blom, Alleen de wolken – Cultuur en crisis in het westen 1918-1938. De Bezige Bij.

Geen standaard leestip deze week, want het is boekenweek! Dus bespreek ik geen boek dat ik heb gelezen, maar het lijstje met boeken dat ik deze week aanschafte bij Over het Water (de leukste boekhandel van Amsterdam), die ik nu lees of in de komende weken ga lezen.

Ramsey Nasr – De fundamenten. Een bundel van drie essays die Ramsey Nasr in het Coronajaar schreef. Over de rol van kunst, over hoe een aanvankelijk gevoel van verbondenheid omslaat in hysterie en complotdenken en over de vraag hoe het na de crisis verder moet. De eerste twee essays las ik al en vond ik ijzersterk.

Ali Smith – Spring. Ik lees het seizoenskwartet van Ali Smith in volledig willekeurige volgorde. Spring is de laatste van de vier die ik nog moet lezen, net nu de zomer begint. Daar kijk ik erg naar uit, want de andere drie delen waren geweldig. Scherp, humoristisch, met een waanzinnig goed gevoel voor tijdsgeest en briljant lenig taalgebruik (lees de boeken dus ook in het Engels, want de beste vertaling kan er vermoedelijk nog geen recht aan doen).

Christine Otten – De laatste dichters. Al in 2004 gepubliceerd, maar qua thematiek geen dag ouder geworden. Sterker nog: met de enorme impuls die het racismedebat sinds de moord op George Floyd een jaar geleden heeft gekregen, is dit boek alleen maar relevanter geworden. Ik kan niet wachten om terug te gaan in de tijd en het Harlem van de late jaren zestig te verkennen.

Diverse auteurs – De grote vertraging. Boeken over wandelen doen het goed dit jaar. Niet zo gek, want wandelen was een van de weinige activiteiten die we nog zonder grote belemmeringen konden ondernemen. Net als lezen en schrijven natuurlijk, dus ja, een nieuwe bundel met filosofische reflecties op de waarde van wandelen, dat ligt wel voor de hand. Goede en interessant auteurs die hier een bijdrage aan leverden, dus ik heb er zin in me hierop de storten. Een voorpublicatie van Alicja Gescinska verscheen al op brainwash.nl

Hanna Bervoets – Wat wij zagen. En natuurlijk het boekenweekgeschenk! Daardoor ga ik me laten verrassen. De bekende uitspraak is: don’t judge a book by its cover. Maar de cover van dit boekje is mooi ontworpen, dus ik hoop dat de inhoud evenzeer bevalt. En ik kon het toch niet laten om even te kijken naar de recensie in de NRC. Die zegt: “Ze onderzoekt hoe mensen aan hun normen en waarden komen, wat de invloed van de omgeving en de tijdgeest is. … Er worden belangwekkende vragen in opgeworpen.” Ik ben benieuwd!