Categories
Het Filosofisch Diner

De waarheid over waarheidszoekers?

Op woensdag 30 maart kwam een select gezelschap mensen samen om eens en voor altijd de waarheid over complotdenkers boven tafel te halen. Wie zijn deze mensen die in werkelijk alles wel een kwaadaardige samenzwering vermoeden?

Toegegeven, zo ging het niet helemaal tijdens het meest recente Filosofische Diner. In tegenstelling tot complotdenkers zoeken we tijdens Filosofische Diners namelijk niet naar bevestiging van wat we al (denken te) weten, maar juist naar nieuwe vragen daarover. Dus was men het er weliswaar over eens dat complotdenkers weinig goeds bijdragen aan de wereld, over het hoe en waarom waren de meningen toch aardig verdeeld.

En daarom werden er kritische vragen gesteld bij het scherpe betoog dat Cees Zweistra hield, om aan te tonen dat complotdenkers bewust kiezen om een eigenlijk werkelijkheid te stichten, een die onze échte leefwereld schade berokkent. Want zijn het niet huist de omstandigheden in de wereld waarin de complotdenker is opgegroeid, die deze keuze voeden? En is het daarmee niet een specifieke groep mensen, die op welke manier dan ook zijn achtergesteld, waardoor ze radicaliseren? En valt er daarmee niet een vorm van begrip op te brengen, niet voor het complotdenken zelf, maar wel voor de achterliggende redenen?

Het is een moeilijk thema, zo werd wel duidelijk. Niet in de laatste plaats omdat het zo actueel, maar ook zo nabij is. Iedereen kent wel iemand die van tenminste één complot overtuigd is. En niemand schildert zijn naaste graag als kwaadaardig af. Dus zoeken we toch graag naar het goede in de mens, zelfs als die in een andere waarheid leeft dan wij…

Categories
Het Filosofisch Diner

Spelenderwijs emanciperen

Feminisme gaat over vrijheid en onafhankelijkheid. Het bepleit dat de vrouw haar eigen keuzes maakt in een praktijk die niet door mannen wordt gedomineerd. Dat inzicht deed ik op tijdens Het Filosofisch Diner van vorige week, dat thematisch vooruitliep op Internationale Vrouwendag, die vandaag wereldwijd gevierd wordt.

De Leidse filosofe Nathanja van den Heuvel liet zien dat in een wereld die we als bijzonder mannelijk kennen, die van het voetbal, vrouwen toch vrijheid ervaren. Ze worden er doorgaans streng langs een meetlat gelegd, krijgen zwaar onderbetaald ten opzichte van hun mannelijke medesporters en ontvangen lang zoveel erkenning niet; waarom al die offers voor een spelletje voetbal?

Precies omdat het een spelletje is, betoogde Van den Heuvel, gelden er andere waarden en regels dan in de echte wereld. Wat in de echte wereld belangrijk is – status, geld, gezondheid, sociale banden – speelt in de spelwereld geen rol. De offers voelen niet als offers; en op het moment dat vrouwen voetballen bevinden ze zich buiten het patriarchaat. Zelf vergeleek Van den Heuvel het treffend met haar ervaring van het voorgerecht dat ze net had gehad: een subliem kopje soep, dat zo fijn smaakte dat al het andere op de wereld er even niet meer toe deed.

Een interessante bevinding die op hele diverse terreinen geldigheid kan hebben. Niet alleen voor vrouwen, maar ook voor de queer community, mensen van kleur en zoveel andere groepen die vandaag de dag een emancipatiestrijd voeren. Is het ook een definitieve oplossing voor  de stelselmatige onderdrukking of uitsluiting van bepaalde groepen? Dat niet, vermoed ik… maar wel een begin van verzet. Dus: vier Internationale Vrouwendag op speelse wijze!

Categories
Column Het Filosofisch Diner

Over het bestaansrecht van dickpics

Hét woord van vorige week moet toch wel ‘dickpic’ zijn. De kranten stonden er vol van. Waarom zou je in godsnaam een dickpic aan iemand sturen? Hoe haal je het in je hoofd? Wat denk je ermee te bereiken? Deze vragen spookten ook door mijn hoofd, maar de antwoorden zijn filosofisch gezien eigenlijk niet zo interessant. Daarmee bedoel ik: ik kan geen ethische theorie bedenken waarbinnen het gedrag van Marc Overmars en vele, vele anderen wél als goed en deugdzaam worden beschouwd.

Daarom boog ik me een vraag die lastiger te beantwoorden is: Waarom bestaat de dickpic? Is er een context waarbinnen de dickpic zinvol kan zijn? Cabaretier Merijn Scholten inspireerde me met de PICBOT, een telefoonnummer waaraan je dickpics kunt opsturen en die daarop automatisch reageert met complimentjes in de trant van: ‘ziet er goed uit’.

Een interessant gedachte-experiment, want het roept de vraag op waarom iemand een dickpic verstuurt. Gaat het om een (shock)effect bij de ontvangende partij? Of draait het alleen maar om een vorm van zelfbevestiging? In dat laatst geval zou het best van pas komen om een appservice te hebben waar je dickpics in kunt gooien in ruil voor automatisch gegenereerde complimentjes. Een beetje vergelijkbaar met bestaande ideeën om virtuele kinderporno te ontwerpen zodat potentiële kindermisbruikers zich niet aan echte kinderen vergrijpen. De stoom is van de ketel en niemand die er last van heeft (zou moeten hebben).

Ik vrees alleen dat het niet volstaat. De echte narcist of machtswellusteling heeft échte mensen – vrouwen in dit geval – nodig om naar beneden te trappen. Bovendien houdt een ‘PICBOT’ de bestaande cultuur in stand. En die is juist zo hard aan verandering toe…

Op 2 maart spreekt Nathanja van den Heuvel over de rol van  vrouwenvoetbal in de emancipatie. Bestel je kaarten hier.

Categories
Het Filosofisch Diner

Als dat vriendschap is…

Wat is vriendschap? Het is frappant dat deze klassieke en oeroude vraag blijft prikkelen; dat is waarschijnlijk mede omdat we een bevredigend of in elk geval sluitend antwoord nooit zullen vinden. Desondanks blijven we de vraag vol goede moed en hoop op nieuwe inzichten stellen.

Dat blijkt wel uit Het Filosofisch Diner van november dat aan deze vraag was gewijd. Het was de best bezochte editie ooit (!), hoewel niet alleen het thema, maar ook de spreker aan de hoge opkomst zal hebben bijgedragen. Paul van Tongeren, sinds een half jaar bekroond met de titel Denker des Vaderlands, publiceerde onlangs een boek over vriendschap en was bereid een poging te doen om dat tijdens Het Filosofisch Diner kort te reproduceren.

Van Tongeren liet zich gidsen door twee filosofen op wiens gebied hij een expert is – Aristoteles en Nietzsche – aangevuld met anderen uit de geschiedenis van de westerse filosofie die hun duit in het zakje van de vriendschap hadden gedaan. Heel in het kort (en dan doe ik zijn verhaal toch wat geweld aan) bevatte zijn pleidooi een waarschuwing en een aanmoediging: wees voorzichtig om niet te veel te denken over vriendschap, want daarmee riskeer je dat je een ideaal schept van de ware vriend, die nooit in werkelijkheid kan bestaan; maar laat dat er er niet van weerhouden om toch over vriendschap na te denken, want dat denken ontstaat vanzelf.

Die boodschap was lastiger te verteren dan de heerlijke maaltijd die vervolgens op tafel kwam, want wij hunkeren nou eenmaal naar antwoorden – naar weten in plaats van denken. De zoektocht werd bijna tastbaar, er hing iets ongrijpbaars in de lucht. Hoe kan dat nog worden gevangen of verwerkt?

Gelukkig was daar de nieuwe huis-singer-songrapper Benjamin Fro, die met een paar liedjes geschreven over, voor en met zijn eigen vrienden het thema in geluid en woord wist te belichamen. Antwoorden waren er nog steeds niet, maar iedereen wist dat het goed zat.

Categories
Column Het Filosofisch Diner

Hoe filosofen keuzes maken

Gisteren moest een Filosofisch Diner plaatsvinden. Het mocht helaas niet zo zijn; door een gebrek aan aanmeldingen zag ik me gedwongen de avond af te blazen. Ik troost mezelf met de gedachte dat het pas de tweede keer in vijf jaar tijd is; en dat men sinds twee weken met zo’n inhaalslag bezig is van alles wat er niet kon op cultureel gebied het afgelopen jaar, dat er een totale verzadiging plaatsvindt.

In elk geval was het jammer, maar ik blijf altijd een filosoof, dus het was ook interessant. Ik zag mezelf geplaatst voor een keuze – wel of niet laten doorgaan – waarvan de uitkomst hoe dan ook onbevredigend zou zijn. Hoe maak je zo’n keuze? Welke factoren wegen mee? Wiens belangen spelen er mee? En kun je voorzien welke gevolgen je keuze zal hebben?

Al schrijvend vind ik mezelf weer in de collegebanken waar talloze filosofen en gedachtenexperimenten de revue passeren die ieder op eigen wijze laten zien hoe we keuzes maken  Frappant genoeg zegt dat gelijk ook veel over de afstand tussen academische filosofie en alledaagse werkelijkheid. Die afstand is namelijk precies wat je nodig hebt om de ‘ideale’ weloverwogen keuze te maken; in the heat of the moment gaat dat proces veel intuïtiever en mogelijk helemaal niet op de juiste gronden. Zie het filmpje hieronder waarin het fameuze ‘trolleyprobleem’ op de hak wordt genomen (en bekijk daarna de hele serie The Good Place, die bijzonder geestig én filosofisch is).

Precies zo kon ik de gevolgen van mijn keuze eerder deze week ook niet goed overzien. Het is pas nu, met enige afstand in tijd, dat ik vermoed er goed aan te hebben gedaan het diner te annuleren. Ik heb er in elk geval vrede mee – en ik heb er zelfs een blog aan kunnen wijden!

Het Filosofisch Diner –  Vrouwen in de filosofie 2 met Nathanja van den Heuvel wordt in 2022 opnieuw ingepland. De kaartverkoop zal binnenkort opnieuw van start gaan.

Categories
Het Filosofisch Diner Leestip

Hoe vrouwen de filosofie verrijken

Een tweeluik over vrouwen in de filosofie startte afgelopen woensdag met een Filosofisch Diner over drie vrouwelijke denkers van enkele honderden jaren geleden. Joyce Pijnenburg was in hun teksten gedoken en zorgde voor de eerst Nederlandse vertaling daarvan.

Uit die teksten, vaak poëtisch of literair, spreken opvattingen die vergelijkbaar zijn met die van het hedendaagse feminisme. Ze gaan uit van door mannen opgelegde tegenpolen (rationeel – irrationeel, beheerst – onbeheerst, ) die zouden kunnen worden toegeschreven aan het onderscheid tussen man en vrouw. Bekend verhaal, nietwaar?

Niet alleen liet Joyce aan de hand van deze teksten zien dat vrouwen al veel eerder ‘hun mannetje stonden’, door op vaak scherpe wijze bloot te leggen dat mannen zich doorgaans zelf schuldig maken aan wat ze vrouwen verwijten. Ook pleitte ze voor een meer holistisch filosofie – een denken waarin rationaliteit niet onverenigbaar is met het irrationele; waarin naast het louter cerebrale ook het liefdevolle en lustvolle een plaats heeft.

Wat volgde was een levendige discussie over liefde, lust en lichamelijkheid in de filosofie, maar ook de vraag of de term feminisme de tegenwoordige emancipatiestrijd nog wel dekt. En daarmee was de brug geslagen naar het tweede deel over vrouwen in de filosofie, dat op 6 oktober plaatsvindt. Dus wil je antwoorden (of meer vragen), schuif dan aan!

Joyce Pijnenburg, Pen, bed en habijt – Drie vrouwen over gender, seks en redelijkheid. ISVW Uitgevers. Verschijnt eind september.

Categories
Het Filosofisch Diner

Van doemdenken naar doendenken

Het klimaat verandert, de poolkappen smelten, diersoorten sterven uit, tropische regenwouden branden af. Het zijn geen vrolijke berichten die we dagelijks lezen in de krant, die los van boosheid, verdriet of zorg ook de vraag oproepen: ‘wat kan ik daar nou eigenlijk aan doen?’ Met die vraag opende Henk Oosterling afgelopen woensdag zijn pleidooi voor een eco-emancipatie en het antwoord liet hij er vrij snel op volgen: veel meer dan je denkt.

De crux zit hem er volgens Oosterling in dat we de wereld om ons heen vanuit een diep verankerd lineair, pyramidaal perspectief bekijken. Daarin gaat macht maar twee kanten op (top-down of bottom-up) en worden veranderingen teweeggebracht in hiërarchische ketens. Zo bezien maakt het dus niets uit voor het klimaat of ik meer of minder vlees eet, of de auto een dag laat staan. Dat leidt vanzelf tot doemdenken en apathie.

Veel beter is het om een nieuwe blik op de wereld te werpen, en deze als een circulair netwerk te beschouwen. Daarin zijn verschillende handelingsniveaus (het persoonlijke, het maatschappelijke middenveld, die van hogere politieke en financiële macht en de gehele wereld) integraal met elkaar verbonden. Zo bezien werkt dus alles wat je als persoon doet door op andere niveaus. Net zo goed als politieke beslissingen ook uitwerking hebben op handelingen in ons dagelijks leven.

Is dat de geheime sleutel om de deur naar de oplossingen van de gehele klimaatproblematiek open te zetten? Helaas niet. Maar er ligt wel een vruchtbare bodem in Oosterlings denkwijze en met name, zoals hij in de loop van de avond meerdere malen onderstreepte, een hele duidelijke praktische oproep: doe er wat aan! Zet een eerste stap en blijf vervolgens lopen.

Categories
Het Filosofisch Diner

Dineren in verwondering

Na een lange, lange periode van sociale isolatie en beperkte bewegingsmogelijkheden was het woensdag eindelijk weer mogelijk een Filosofisch Diner te houden. Merlijn Twaalfhoven hield een gepassioneerd pleidooi om ons meer open te stellen voor de verwondering, om de wereld meer als een kunstenaar te benaderen. Want hoewel we de kunstenaar steeds meer als een professional of een specialist zijn gaan zien, hebben we het juist allemaal in ons om de wereld vanuit een kunstzinnige, intuïtieve blik te aanschouwen.

Door je meer open te stellen voor het onverwachte en je te laten verwonderen door je omgeving, train je je zintuigen als het ware om opmerkzaam te worden voor subtiele prikkels. Precies die houding, waarin je de wereld net op een andere manier beziet dan wanneer je er op een rechttoe rechtaan rationele wijze in staat, kan je in staat stellen om in problematische, complexe situaties een verrassende oplossing of uitweg te zien.

Juist die verwondering en de zoektocht naar nieuwe prikkels kunnen we na een dik jaar corona wel gebruiken. Nog los van sociale isolatie, kon ook het virus zelf totaal verlammend zijn voor elke zintuiglijke waarneming, zo vertelde een deelneemster uit eigen ervaring. Niet alleen door het smaak- en reukverlies dat kan optreden, maar ook simpelweg door de vermoeidheid die het met zich meebrengt, waardoor elke prikkel er al snel een teveel is.

Tijd dus om een appel te doen op de kunstenaar in onszelf. Merlijn werkt daar al twintig jaar aan, onder andere door het organiseren van ontregelde concerten waarbij de rollen van publiek en artiest soms door elkaar lopen en worden omgedraaid. In die geest sloot Lieke Dijkstra de avond af met een poëtische performance waarbij de toeschouwer opeens op het podium bleek te staan. Interactie zoals die alleen kan bestaan in de fysieke ontmoeting. Wat een genot dat dat weer kan.

Categories
Column Het Filosofisch Diner

De kunstenaar en de kok

‘Ben jij een kunstenaar?’ is eigenlijk een beetje dezelfde vraag als ‘ben jij een kok?’ Je zult misschien geneigd zijn er terughoudend op te antwoorden: ik kan helemaal niet schilderen/musiceren/dansen, of: ik kan dat wel, maar puur uit liefhebberij, ik ben geen prof. Maar dat gaat voorbij aan wat de essentie is van kunstenaarschap: de kracht om iets te verbeelden. Dat kunnen we allemaal, maar we zijn geneigd om die vaardigheid alleen toe te schrijven aan wie daar betaald voor krijgt (of: gesubsidieerd wordt). 

Geldt dat niet ook voor de kok? Die beschouwen we als een tovenaar met eten, die door mysterieuze bereidingen fantastische smaaksensaties teweeg kan brengen. Maar ook hier geldt: wat de kok écht kok maakt, is zijn/haar/hun vermogen om te proeven. Een tong en een neus, dat heb je in feite nodig om kok te zijn. Handen om een pan mee vast te houden, vooruit, maar daarmee wijken we al van de kern af.

We leven in een samenleving van specialismen. Ieder zijn eigen vakgebied en daarbuiten kun je je beter niet begeven. Daardoor vergeten we dat we op bepaalde vlakken eigenschappen delen, die ons bepalen als mens. Verbeeldingskracht, smaaksensatie. Iedereen kan kunstenaar of kok zijn. Wat niet betekent dat iedereen het hoeft te worden – dat zou juist een hardnekkige bestendiging betekenen van het denken in specialisaties. Het betekent vooral dat je open kunt staan voor de wereld om je heen, je kunt laten verrassen door het onverwachte. En misschien dat je met vernieuwde durf de keuken in gaat om een goede maaltijd te bereiden.

Het Filosofisch Diner: Het is aan ons
Datum: 30 juni
Café MidWest, Cabralstraat 1
Inloop: 18:00u; aanvang: 19:00u
Regulier €35,- | Student €24,50

Categories
Het Filosofisch Diner

Het Filosofisch Diner: Het is aan ons

Het kan weer! Na een lockdown waar geen einde aan leek te komen, een vaccinatieprogramma dat maar niet op gang raakte en na op advies van Hugo de Jonge veel DVD’tjes te hebben gekeken, ontwaken we nu eindelijk weer uit een bizarre winterslaap. Dat verdient een Filosofisch Diner!

Op 30 juni neemt Merlijn Twaalfhoven mee in het verhaal van zijn leven. Dat dient als een aanstekelijk pleidooi om als een kunstenaar, een maker, een schepper naar de wereld te kijken. We reizen met hem mee de wereld over, waar hij in talloze conflictgebieden ontdekte wat kunst kan betekenen in een onzekere situatie – maar ook dat kunst alleen niet voldoende is om een blijvende verandering tot stand te brengen.

Merlijn nodigt ons uit om de speelse en onderzoekende houding die hij “de kunstenaarsmindset’ noemt in onszelf wakker te schudden. Niet omdat we allemaal een kunstenaar moeten zijn, wel omdat we zo de wereld kunnen veranderen. Want hoewel alle grote maatschappelijke problemen van onze tijd voorbij komen, blijft Merlijn erop vertrouwen dat we samen het vermogen hebben, om echt iets te veranderen in de wereld.

Merlijn Twaalfhoven is creatief onderzoeker van complexe maatschappelijke problemen. Hij ontwierp vele onconventionele muziek- en theaterprojecten, werkte in conflictgebieden en vluchtelingenkampen. Hij schreef het boek “Het is aan ons” en is oprichter van The Turn Club. Tijdens de coronatijd startte hij de Academie voor Onzekerheidsvaardigheid.

Het Filosofisch Diner: Het is aan ons
Datum: 30 juni
Café MidWest, Cabralstraat 1
Inloop: 18:00u; aanvang: 19:00u
Regulier €35,- | Student €24,50