Bruno Latour – Waar ben ik?

Het is inmiddels een jaar geleden dat de laatste maatregelen tegen Covid-19 werden opgeheven en dat betekent voor de meesten onder ons ‘terug naar normaal’. Hoewel we ons kunnen (en moeten) afvragen of ‘terug’ en ‘normaal' wenselijke categorieën zijn. De Franse denker Bruno Latour wijdde er het op een na laatste boek aan dat verscheen voor zijn dood, afgelopen herfst.

Latour vergelijkt de impact van de lockdown met Die Verwandlung van Kafka. Net zo plotseling als hoofdpersoon Gregor Samsa zich daarin in een ander lichaam bevindt, zijn ook wij wezenlijk veranderd. In Kafka’s verhaal blijft Gregors omgeving hem behandelen vanuit menselijk perspectief, wat uiteindelijk tot zijn dood leidt; Latour bepleit dat we de wereld verkennen vanuit ons nieuwe perspectief, dat hij ‘aards’ noemt en dat niet ten koste gaat van het niet-menselijke.

Hij voert de lezer mee in een ‘filosofische fabel’ en laat zien hoe de lockdownervaring ons kan leren een nieuwe plek te vinden op aarde en een manier om de klimaatcrisis te bezweren. Ook op deze planeet zitten we namelijk in lockdown; slechts een bijzonder klein deel van de aarde is bewoonbaar (de ‘kritische zone’, van net onder het aardoppervlak tot enkele kilometers erboven) en om daarin te kunnen blijven bestaan, zullen we ons moeten realiseren wat de grenzen zijn aan ons handelen en aan de hand daarvan vervolgens keuzes maken over wat we wel en niet kunnen doen.

Waar ben ik?, de vraag uit de titel van het boek, heeft daarmee betrekking op de vervreemding die we ervaarden toen we begin 2020 opeens massaal ons huis opnieuw moesten gaan ontdekken terwijl we grotendeels afgesloten waren van de buitenwereld. Het nieuwe perspectief voelde ongemakkelijk, maar bood ook een kans op reflectie. Het is een vraag die we dus ook moeten stellen als het om de klimaat gaat. Waar ben ik? Waar leef ik? Waarvan leef ik? En hoe bevind ik me temidden van mijn omgeving?

Latour schrijft compact en soms cryptisch over deze vragen, dus aandachtig lezen is vereist. Hij verweeft abstracte verhandelingen met persoonlijke anekdotes, verstopt overal geestige opmerkingen en gebruikt veelvuldig metaforen. En toch rijst uit het geheel een glasheldere boodschap op: we zijn veranderd en moeten in onze nieuwe gedaante verder!