Weinig is alledaagser dan het toeval. We hebben er aan de lopende band mee te maken, van hele simpele gevallen (je draagt dezelfde trui als een ander) tot aan een soort kosmische onwaarschijnlijkheid (je wint twee dagen op rij een enorme prijs in de loterij). Toch is er in de filosofie weinig aandacht voor dit fenomeen. Er wordt vaak gepraat over het omarmen of juist afweren van het (nood)lot; andere vormen van toeval laten filosofen liever over aan natuur- en wiskundigen. Over de verscheidenheid van vormen die toeval aanneemt en de vraag wat we daarmee aanmoeten, hoor je dus niet veel.
Filosoof en historicus Jeroen Hopster heeft het daarom op zich genomen om het toeval eens zorgvuldig onder de loep te nemen. In zijn boek, dat niet geheel toevallig Toeval heet, zoekt hij naar een antwoord op de vraag wat het toeval is en hoe we ermee om moeten of kunnen gaan. Al snel wordt duidelijk dat daar geen eenduidig antwoord op mogelijk is. De toevallige ontmoeting tussen twee vrienden in de kroeg is lastig te vergelijken met getroffen worden door de bliksem - terwijl beiden evident toevallig zijn, in de zin van afhankelijk van een groot aantal factoren die met elkaar gezamenlijk de uitkomst van een situatie bepalen.
Hij formuleert daarom in de loop van het boek een aantal toevalswetten, algemene stelregels die op de meeste toevallige situaties van toepassing kunnen zijn. Daarmee identificeert hij gelijktijdig verschillende manieren om behendig met het toeval om te gaan. Want hoewel we het toeval niet kunnen beheersen, kunnen we er wel iets van controle over uitvoeren.
Dat onderzoek voert de lezer mee door tweeduizend jaar westerse geschiedenis, met tal van filosofische anekdotes en persoonlijke toevalsverhalen, maar ook de expliciete vraag hoe urgente maatschappelijke problemen vorm geven aan toeval. Denk aan de groeiende rol van kunstmatige intelligentie, het ontsporende klimaat en de status van de democratie. Zo beschouwd vorm het toeval een onmisbare factor in de vraag hoe we denken en handelen en daarmee is dit boek een waardevolle toevoeging aan het filosofische debat.
Jeroen Hopster, Toeval - Een onvoorziene filosofie. Boom Filosofie.