Is het existentialisme nog relevant? Heeft het ons nog iets te zeggen over wie we zijn en hoe we handelen? In de populaire cultuur is de Franse filosofische stroming ten prooi gevallen aan clichématige (maar toch wel geestige) representaties. Sombere intellectuelen die in Godard-achtige zwart-witbeelden de zinloosheid van het leven bespreken, cognacsippend en pijprokend in een Parijs café.
Maar zo gedateerd is het existentialisme niet, laat filosoof Simon Gusman zien in een boek over het denken van de grondlegger van de stroming, Sartre. Sterker nog, betoogt hij, we hebben juist weer behoefte aan een filosofie waarin de mens en zijn identiteit centraal staan. Niet omdat het universum om, de mens draait, maar juist omdat de mens op die manier zijn plek erin kan vinden.
Gusman duikt in de grondslagen van Sartres denken en laat zien hoe deze denker op klassieke systematische wijze een filosofie optuigde die afrekende met voorgaande denkers maar te antropocentrisch werd bevonden door zijn navolgers. Sartre wilde de mens niet reduceren tot een essentie, een onafhankelijk van het lichaam bestaand ‘ik’, maar tevens bewijzen dat het ontbreken hiervan de mens niet tot een onvrij construct van zijn omgeving maakte.
Geholpen door de fenomenologie liet Sartre zien: het bestaan gaat vooraf aan de betekenis ervan. In eerste instantie zijn we, daarop volgt pas de zin van ons bestaan. Die is dus niet vooraf gegeven, maar laat zich door ons vormen in hoe we ons tot de wereld verhouden en de keuzes die we maken.
Ten opzichte van Sartres tijd zijn onze keuzemogelijkheden danig toegenomen. In een tijdperk waar keuzestress hoogtij viert en er een voortdurend appèl gedaan wordt op mensen om de beste versie van zichzelf te worden, kunnen we volgens Gusman dus nog best wat leren van Sartre – hoe en waarom maak ik keuzes en welke gevolgen heeft dat voor wie ik ben? Toch maar weer het driedelige pak aan en in de kroeg gaan reflecteren op die vragen dus.
Simon Gusman, Diep van buiten – De mens volgens Sartre. Boom.