Hoe kan een familiegeschiedenis samenvallen met de grote politieke en culturele ontwikkelingen van de negentiende en twintigste eeuw? Edmund de Waal, nazaat van de beroemde bankiersfamilie Ephrussi, beschrijft in De haas met de ogen van barnsteen het wel en wee van zijn voorvaderen. Door hun nauwe vervlechting met verschillende elites stonden zij telkens dichtbij sleutelmomenten in een periode van culturele bloei, maar ook onstuitbare jodenhaat.
De Waal beziet dit door het perspectief van een erfstuk: een vitrine met netsukes, kleine Japanse gebeeldhouwde gordelknopen. Hij volgt de wereldreis die deze verzameling aflegde van erfgenaam op erfgenaam en schetst daarmee een intiem beeld van de setting waarin zijn familie leefde én hoe de geschiedenis zich aan hen ontvouwde.
Maar de werkelijke kracht van het boek is dat de netsukes als metafoor dienen. Voor hoe we verhalen kunnen vertellen, wat onze plaats is in de geschiedenis en hoe het geheugen werkt. “Iets kwijtraken kan soms ook de ruimte scheppen om in te leven” stelt De Waal betekenisvol tegen het einde van zijn boek. Daarmee doelt hij er niet alleen op dat we niet teveel aan het materiële moeten hechten; maar ook dat het in de geschiedenis soms beter voor ons mentale welzijn om dingen te vergeten.
Edmund de Waal, De haas met de ogen van barnsteen – een verborgen erfenis. De Bezige Bij.